مولفه هایی برای طراحی وب سایت کتابخانه های دانشگاهی

چکیده

اینترنت مولفه مهمی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی محسوب می شود و بر خدماتی که کتابخانه ها ارائه می دهند از قبیل فهرست نویسی، مرجع، مجموعه سازی، سازماندهی، اشاعه اطلاعات گزیده و سایر موارد دیگر تاثیر زیادی گذاشته است. هم اکنون صدها کتابخانه در جهان، خدمات خود را از طریق شبکه جهانی وب در دسترس عموم قرار داده اند و بسیاری دیگر در حال برنامه ریزی و طراحی وب سایت برای خود هستند.

بسیاری از کتابخانه های دانشگاهی ایران علی رغم طیف وسیعی از کاربران بالقوه و بالفعل خود و خدماتی که لازم است به آنان ارائه کنند، از وجود یک سایت اینترنتی کارآمد بی بهره اند. از سوی دیگر، در طراحی صفحات خانگی بسیاری از کتابخانه ها نیز که دارای سایت اینترنتی هستند نقایصی مشاهده می شود که احتمالا ناشی از عدم توجه آن ها به اصول و ضوابط و معیارهای مربوطه است. لذا، لازم است در ساخت و طراحی وب سایت و صفحات خانگی با توجه به معیارها و ضوابط اصولی تلاش هایی به عمل آید. در این مقاله مولفه هایی برای طراحی وب سایت کتابخانه دانشگاهی ارائه می شود.

مقدمه

تفاوت های موجود بین محیط نشر الکترونیکی و نشر سنتی، تاثیرات شگرفی بر جامعه اطلاعاتی گذاشته و افق اینترنت یکی از فناوری های نسبتا جدیدی را بر روی کتابداران و اطلاع رسانان گشوده است نوینی است که استفاده از آن به عنوان یکی از مهم ترین رسانه ها می تواند مزایای بسیاری برای اشاعه ی اطلاعات داشته باشد. در حال حاضر وب که بخشی از اینترنت است اصلی ترین ابزار برای دسترسی به اطلاعات به شمار می رود. آن چه شبکه ی وب را از سایر بخش های اینترنت متمایز می سازد و باعث رشد روزافزون آن می شود، سهولت اتصال، راحتی جست و جو و محیط فرامتنی و چند رسانه ای آن برای تبادل اطلاعات است.

اینترنت مولفه مهمی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی محسوب می شود و بر خدماتی که کتابخانه ها ارائه می دهند از قبیل فهرست نویسی، مرجع، مجموعه سازی، سازماندهی، اشاعه ی اطلاعات گزیده و سایر موارد دیگر تاثیر زیادی گذاشته است. هم اکنون صدها کتابخانه در جهان، خدمات خود را از طریق شبکهی جهانی وب در دسترس عموم قرار داده اند و بسیاری دیگر در حال برنامه ریزی و طراحی وب سایت برای خود هستند.

امروزه بسیاری از کتابخانه های دانشگاهی، وب سایت های خود را به گونه ای طراحی کرده اند که به عنوان راهی برای استفاده از اطلاعات برای کاربران و معرفی خود و خدماتی که ارائه می دهند باشد.

نوع و سطح خدمات ارائه شده توسط وب سایت های کتابخانه ها متفاوت اما اهداف نهایی آن ها یکسان است .این اهداف شامل مواردی چون تعمیم خدمات موجود یا سنتی، ارائه ی خدمات الکترونیکی جدید که قبلا در کتابخانه عرضه نشده است، تسهیل ارتباط و سرویس دهی به مراجعین، جمع آوری و اشتراک اطلاعات جدید و گسترش و افزایش کاربران کتابخانه است. به نظر می رسد که طراحی و ساختار وب سایت های کتابخانه های دانشگاهی ایران بیشتر از سلیقه ی طراحان آن ها پیروی می کند تا استفاده و رعایت معیارهایی که برای یک کتابخانه ی دانشگاهی ضروری است.

در طراحی وب سایت کتابخانه های دانشگاهی توجه به رسالت سازمان مادر(دانشگاه) و نفس پشتیبانی از رسالت های سازمان مربوطه امری اجتناب ناپذیر و بدیهی است. کتابخانه ها پشتیبانی خود را از رسالت های سازمان مادر از طریق فراهم آوری اطلاعات ، سازمان دهی اطلاعات، اشاعه ی دسترسی به اطلاعات و سایر خدمات انجام می دهند. این پشتیبانی ها در گذشته فقط از طریق ارائه ی خدمات در محیط کتابخانه در زمان و مکان خاص و با استفاده از منابع محدود موجود در کتابخانه و مشروط بر حضور فیزیکی استفاده کننده انجام می شد.اگرچه نقش پشتیبانی کننده ی کتابخانه ها از رسالت سازمان های مادر ثابت است اما فن آوری اطلاعات، حجم اطلاعات، انواع اطلاعات، تعداد کاربران، انتظارات و نیازهای اطلاعاتی کاربران بی وقفه و به طور فزاینده ای در حال دگرگونی و افزایش است. بنابراین پاسخگویی به این دگرگونی ها ، مستلزم استفاده از محیط و ابزار جدید تر و توانمندتری چون اینترنت و وب است. در دنیای امروز کتابخانه ها مانند هر سازمان یا موسسه ی دیگری در صدد هستند تا با استفاده از وب سایت ها نه تنها به معرفی توانایی ها و قابلیت های خود بپردازند بلکه خدمات خود را با سرعت و سهولت بیشتری به کاربران عرضه کنند. وب سایت های کتابخانه ای نقطه اتصال کاربر با مواد و منابع کتابخانه ای در محیطی خارج از کتابخانه هستند. این وب سایت ها رویای ایجاد “کتابخانه های بدون دیوار” و “ارائه ی خدمات بدون مرز” را تحقق بخشیده اند.  از آن جایی که وب سایت های کتابخانه ای نقطه اتصال بین مواد و منابع کتابخانه و کاربران هستند ، توجه به استانداردها و چارچوب های مشخص هنگام طراحی یک وب سایت کتابخانه ای ضروری است و در رفع نیاز اطلاعاتی کاربران تاثیر بسزایی دارد.

بسیاری از کتابخانه های دانشگاهی ایران علی رغم طیف وسیعی از کاربران بالقوه و بالفعل خود و خدماتی که لازم است به آنان ارائه کنند، از وجود یک سایت اینترنتی کارآمد بی بهره اند. از سوی دیگر، در طراحی صفحات خانگی بسیاری از کتابخانه ها نیز که دارای سایت اینترنتی هستند نقایصی مشاهده می شود که احتمالا ناشی از عدم توجه آن ها به اصول و ضوابط و معیارهای مربوطه است. لذا، لازم است در ساخت و طراحی سایت های وب و صفحات خانگی با توجه به معیارها و ضوابط اصولی تلاش هایی به عمل آید. در این مقاله مولفه هایی برای طراحی وب سایت کتابخانه دانشگاهی ارائه می شود.

اینترنت، شبکه شبکه ها یا اینترنت، بزرگراهی اطلاعاتی، به طور اختصار “نت” خوانده می شود، شبکه اس است از قرارداد آنترل انتقال/ قرارداد اینترنت (تی.سی. پی./ آی.پی.) استفاده می آند. این شبکه فنآوری جدیدی است آه با اتصال شبکه های رایانه ای مستقر در اقصی نقاط جهان رشد یافت و مفهوم تازه “بین شبکه ای” یا “اینترنت” را پدید آورد.

وب جهانی شبکه ای از کامپیوترهای خدمتگزار که با استفاده از پروتکل مافوق متن که بین مدارک شبکه جهانی ارتباط برقرار می کند.

سایت (وب سایت) گروهی از سندهای اچ.تی.ام.ال مرتبط با هم ، و فایل ها ، پردازه ها و بانک های اطلاعاتی مرتبط با آن ها که به وسیله ی یک سرویس دهنده ی اچ.تی.ام.ال در وب جهانی ارائه می شوند.

صفحه خانگی یک صفحه ی ورودی برای مجموعه ای از صفحه های وب و فایل های دیگر در یک سایت وب.

سیاهه وارسی یکی از ابزارهای گردآوری اطلاعات است که وجود یا عدم وجود یک ویژگی را با پاسخ های بله یا خیر ضبط می کند

کتابخانه مرکزی کتابخانه مرکزی کتابخانه ای است که به تمامی دانشکده ها ، گرو هها و بخش ها و سایر واحد های دانشگاهی خدمات ارائه می کند.

دلایل طراحی وب سایت کتابخانه

دلایل مختلفی برای ایجاد یک وب سایت کتابخانه ای وجود دارد.کلاید ( ۱۹۹۶ )موارد زیر را ذکر بر می شمرد:

*امکان حضور(معرفی) کتابخانه در اینترنت

*ارائه اطلاعات درباره ی کتابخانه و خدمات آن برای استفاده کنندگان بالفعل و بالقوه

*ارائه اطلاعات جامعه محلی یا اطلاعاتی درباره ی سازمانی که کتابخانه جزیی از آن است

*فراهم آوری اطلاعات تخصصی برای گروه های خاصی از مردم

*هدایت کاربران کتابخانه به سمت و سوی منابع مفید در اینترنت و دسترس پذیری اطلاعات مفید برای مشتریان

*فراهم آوری امکان اتصال به فهرست پیوسته عمومی کتابخانه یا دیگر پایگاه ها ، لوح های فشرده و فهرست ها

*فراهم آوری وسیله ای برای تماس با کارکنان کتابخانه

مولفه های پیشنهادی لازم
آرم و نام دانشگاه پیوند به اطلاعات
کتابشناختی یا متن کامل
قابلیت چاپ در قالب صفحات A4
عنوان کتابخانه وجود موتورهای جست و جوی داخلی
گرامر و املای صحیح
تصاویری از کتابخانه پیوند به موتورهای جست و جوی اینترنت
خدمات امانت کتاب به صورت پیوسته
تماس با ما پیوند به سایر کتابخانه های مرکزی دانشگاهها
خدمات رزرو کتاب به صورت پیوسته
ساعات کار کتابخانه ارتباط و سوال از کتابدار مرجع
اشاعه گزینشی اطلاعات
اطلاعات مربوط به کارمندان نقشه سایت خدمات تحویل مدرک
تاریخچه یا اهداف کتابخانه ، امکان پیوند به قسمت های مختلف کتابخانه
خدمات آگاهی رسانی جاری
اخبار کتابخانه
کتابشناسی های موضوعی برگزیده
وجود گروه های بحث عمومی و تخصصی
فهرست کتابخانه ی دانشکده ها
تور مجازی کتابخانه وجود نشانی تماس با مدیر یا سازنده سایت
ذکر آخرین تاریخ روزآمد سازی
مناسب و معنی دار بودن
نشانی اینترنتی سایت و دامنه آن
دسترس بودن فرم های عضویت و تحویل مدرک در سایت
پیوندی برای بازگشت به صفحه اصلی
پیوندی برای بازگشت به صفحه اصلی در تمامی صفحات
RSS
تعداد مراجعین به سایت و یا ذکر تعداد نفرات در حال
مشاهده سایت
آیین نامه و خط مشی مدون کتابخانه
امکان ایجاد پروفایل شخصی
برای اعضای کتابخانه با قابلیت
ویرایش و روزآمد سازی
امکان نظر سنجی در مورد سایت
آمار کتابخانه نقد کتاب های موجود در
کتابخانه توسط اعضا ، انجمن خوانندگان
معرفی برنامه های آینده کتابخانه
تازه های کتابخانه ایجاد وبلاگ اعضای آتابخانه
وجود لغت نامه ای از واژگان بکار رفته در سایت
دارا بودن نسخه فارسی و لاتین
پیوند به فهرست پیوسته همگانی
خبرنامه چاپی یا الکترونیکی کتابخانه
پیوند به سایر سایت های اینترنتی مرتبط
سوال و جواب های رایج
پیوند به ابزار مرجع تحت وب ارتباط با مسئولین و کتابداران
پیوند به مجلات الکترونیکی گزینه راهنمایی
پیوند به خدمات بین کتابخانه ای
دسترس پذیری سایت از طریق موتورهای جست و جوی
گوگل یا یاهو

پیشنهاد

١- اطلاعات مربوط به کتابخانه ها تنها در قالب پیوندهای فرامتنی جداگانه با عنوان کتابخانه بر روی صفحه اصلی دانشگاه آورده شود و حتی المقدور از قرار دادن آن ها به عنوان پیوندی در زیر شاخه ها مانند آموزشی و پژوهشی و یا سایر امکانات جلوگیری شود.
٢- الگوی پیشنهادی این پژوهش به عنوان معیاری جهت طراحی صفحات خانگی کتابخانه های دانشگاهی در نظر گرفته شود.رعایت عوامل ذآر شده در هنگام طراحی وب سایت توسط مهندسان کامپیوتر و متخصصان آتابداری و اطلاع رسانی می تواند در بهبود وضعیت وب سایت کتابخانه ها موثر باشد.
٣- علاوه بر توجه به اقلام اطلاعاتی مورد نیاز در صفحات خانگی کتابخانه های دانشگاهی، به طراحی گرافیک آن (رنگ و تصویر مناسب در پس زمینه سایت ها ، ربط تصاویر با محتوای صفحات ، حروف چینی و …) نیز به عنوان عامل های مهمی برای جذب کاربران و تشویق به استمرار استفاده از آن صفحات توجه شود.
۴- بر روی بعد ارتباط بین کتابخانه ای (فهرست پیوسته و امانت بین کتابخانه ای)در کتابخانه های دانشگاهی فعالیت بیشتری به عمل آید تا بتوان در این راستا از آلیه امکانات موجود بهره برد.
۵- الزامی شدن طراحی وب سایت برای کتابخانه های دانشگاه ها و سنجش و ارزیابی مستمر و رتبه بندی آن ها با توجه به معیارهای ارزیابی شناسایی شده تحقیق حاضر. توجه به این امر موجب بهبود جایگاه کتابخانه ها در جامعه و همین طور رفع نیازهای کاربران می گردد.
۶- توسعه وب سایت ها با توجه به نیازهای معلولان.همان طور آه می دانیم قشری از جامعه دانشگاهی را معلولان تشکیل می دهند معمولا در دانشگاه ها خدمات ویژه ای برای آن ها در نظر گرفته نشده و یا بسیار محدود است. وجود وب سایتی آه بتواند فارغ از زمان و مکان خاص ، نیازهای اطلاعاتی این گروه از کاربران را برآورده سازد الزامی به نظر می رسد و بهتر است بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.
٧- نظر سنجی از اساتید و صاحب نظران کتابداری و اطلاع رسانی به منظور تهیه ی یک فهرست جامع و مانع برای بکار بردن در طراحی صفحات خانگی کتابخانه های دانشگاهی.
٨- بهره گیری و الگو برداری مناسب از طراحی وب سایت کتابخانه های دانشگاه های بزرگ و مهم دنیا که در این امر از سابقه و تجربه ی بیشتری بهره مند هستند و بکار گیری هدفمند آن ها در طراحی صفحات خانگی کتابخانه های داخل کشور. به منظور شناخت وب و قدرت تجزیه و تحلیل آن پیشنهاد می شود برای دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری کتابداری و اطلاع رسانی ، دروس جدیدی با عناوین وب سنجی و طراحی وب سایت کتابخانه ها به صورت نظری و عملی ارائه شود.
٩- لزوم تشکیل یک گروه منسجم متشکل از کارشناسان کتابداری و اطلاع رسانی، رایانه و گرافیک در هر دانشگاه برای طراحی و روزآمد سازی سایت وب آن کتابخانه.

منبع: http://ejournal.irandoc.ac.ir